Сайрам - Өгем МҰТП аумағы мен жақын орналасқан аудандарда жүргізілген 140 жылдық орнитологиялық тексерулер кезеңінде құстардың 300 түрі анықталды. Экспедициялық жұмыс кездесулері уақытында 131 түрі кездесіп, оның ішінде 10-ы ҚР Қызыл кітабына енгізілді. Алуан түрдің көпшілігі Қаржантауда (103 түр), Талас Алатауы (98), Өгем жотасы (92) және Машат –Даубабин тауында (66), Қазығұрт (63), Майданталда (48) белгіленді. Сондай-ақ, соңғы жағдайда бас жағы ғана зерттелгенін ескерген жөн.
Батыс Тянь-Шаньға тиесілі  117 индикаторлы құс түрлерінен 30-ы кездеспеді. Соңғыларынан  құмай (Gypshimalayensis) сақалды құр (Perdixdauurica) мұнда ешқашан кездеспеген.  Экспедициялық жұмыстар құстардың көшіп-қонуының көктемгі кезеңінің соңы мен күзгі кезеңінің басында жүргізілгендіктен, ұшуда құстардың бірнеше түрі кездеспеді. Оларға жатады: дала (Circusmacrourus) және батпақты ителгі (С. aeruginosus), қызғыш (Vanellusvanellus), тауқұдырет (Gallinagogallinago), көл шағаласы  (Larusridibundus), өзен бізтұмсық шағаласы  (Sternahirundo), дала жадырағы (Anthusrichardii), сары қаратамақ (Motacillaflava), қаратамақты  жылқышы (Prunellaatrogularis), үнділік (Acrocephalusagricola), бырылдақ торғай (A. arundinaceus) және қамыс айқабағы  (A. scirpaceus), қызылбауыр қызылқұйрық (Phoenicuruserythrogaster) және  алабұлбұл (Lusciniasvecica). Басқа түрлері,  дала күйкентайы   (Falconaumanni), қырғауыл (Phasianuscolchicus), шәуілдек (Crexcrex), қоңыр (Columbaeversmanni) және құзды көгершін (С. rupestris), үй байғызы (Athenenoctua), балықшы (Alcedoatthis), жағалық (Ripariariparid) және тау қарлығашы  (Ptyonoprognerupestris), үнділік бозторғай  (Alaudagulgula), қар (Montifringillanivalis) және құлакер құнақ (Rhodospizaobsoleta), мұнда жыл сайын мекен етпейді немесе бұл орынды толық зерттеуге мүмкіндік болмады. Қаршығарең сандуғаш   (Sylvianisoria), осы аймақтың қалыпты ұялаушы түрі,   өткен ғасырдың 80-жылдарынан бастап (Ковшарь, Чаликова, 1992). ұшуында кездеседі. Сонымен қатар, экожүйеде кездесу фактісі бойынша индикаторлық түрлерге бөлуді дұрыс емес деп санаймыз. Құстар қозғалысы өте жылдам болғандықтан олар әрбір жерде болуы мүмкін. Сыныптарды талдауда оларға тән емес биотоптарда кездестірілмеген индикаторлық түр санынан кейбірі жойылып кетті. Аққанат тоқылдақты (Dendrocoposleucopterus) қарағашты орман алабында, ал тауларда – қамыс талдарының арасында көрген, жыршы шымшық (Acanthiscannabina) пен үнді шымшығын   (Passerindicus) – аршалы сирек орманда, сары басты қаратамақты  (Motacillacitreold) – альпілік және субальпілік белдеу шабындықтарында көрген. Сонымен, индикаторлық түрлердің жекелеген жоталары бойынша кездестірілгендер саны (87 ішінен) мынадай түрде бөлінді: Талас Алатауы - 77 түр, Өгем - 68, Каржантау - 67, Машат-Даубаба - 58, Қазығұрт - 39 және Майдантал - 38. Жекелеген тау жүйесінде олардың әрбіреуінің саны орташа 68% асты. Сондай-ақ, әрбір жота орналасқан жері бойынша, теңіз деңгейінен биіктігі,  антропоген  ландшафты, геологиялық құрылымы, климаттық жағдайы және басқа факторлармен бір-бірінен ерекшеленеді. Осының барлығы әрбір жекелеген учаскелердің орнитофаунасын құруда өз сипатын тапты. Сонымен, биік тау жоталармен тау бөктеріндегі алқаптардан оқшауланған Майданталда тау бөктерінің құстары, керісінше Машат, Даубаба мен Қазығұртта биік тау құстары кездеспеді. Белгілі болғандай, жалпы барлық қатысушылар үшін тек 11 түр бар – ергежейлі бүркіт  (Hieraaetuspennatus), кәдімгі күйкентай, кеклік, сасық көкек, сұр сандуғаш, жасыл сарықас, сұр шыбыншы, қара барылдақ торғай,  кәдімгі құралай, сарғалдақ сұлыкеш.  Қазғұрттан басқа барлық жоталарда бөдене, үлкен түркептер, кәдімгі сушылқара, қызғылпа сайрақ және көкқұс кездесті, кей жерде осы түрлерге арналған әдеттегі ұя салатын орындары жоқ. Сондай-ақ, кездескен құстардың бірі - жарты ғасыр бұрын бір қалыпсыз Өгем бойынша таралған  көк сайрақ (Monticolasolitarius) (Корелов, 1956) кездесті, Талас Алатауына (Шульгин, 1965; Шевчен­ко, 1948; Ковшарь, 1966) тән.  Осындай мысалдарды бұдан әрі кездестіруге болады.  Негізінен жоталардың орнитофаунасы бір бірінен ерекшеленеді. Бір түрдің таралу саны мен сипаты да әртүрлі. Сондықтан, барлық жоталардығы биокешенді кешенді күзету ғана өңірдің барлық био алуандығын сақтауға мүмкіндік береді.
Бұған дейінгі зерттеушілермен жинақталған мәліметтерді талдай отыра, кейбір құс түрлері санының кемуін зерттей келе, олардың көпшілігі қазіргі уақытта еліміздің Қызыл кітабына енгізілді. Сонымен біз бұл жерде кездестіре алмаған құстар:
лашын (Falcoperegrinus), ителгі (F. cherrug) және қара кезқұйрық (Milvusmigrans) кезінде ауданның бүкіл таулы бөлігін мекен еткен (Корелов, 1956; Долгушин, 1962; Ковшарь, 1966). Құзғын  (Neophronpercnopterus), ақбас құмай (Gypsfulvus), қара күшіген (Aegypiusmonachus), жыланжегіш (Circaetusgallicus) және сұр ірі жапалақ (Strixaluco) саны мейлінше азайды. Мұның негізгі себебі адамдардың ұялаған жерінде құстарды мазалауы, сондай-ақ жем-азық қорының азаюы деп ойлаймыз. Біз Өгем алабында қоңыр кептерді де кездестірмедік (Корелов, 1956). Алқаптарды жаппай жыртуға, жайлау шөптерін шабуға  байланысты боз торғай саны кеміді. Кезінде Қаржантауда көптеп мекен еткен дала (Melanocoryphacalandra), екі таңбалы (М. bimaculata) және сүйрек тұмсықты  (Calandrtllaacutirostris) боз торғайдың (Корелов, 1956) санаулысы ғана кездесті. Қазіргі уақытта елді-мекендерде ұя салатын қызықұйрық тағанақ та сиреп кетті (Корелов, 1956; Ковшарь, 1966). Сонымен бірге, мұнда 50 жылдан астам уақыт кездеспеген Талас Алатауының бөктерінде қырғауын пайда болды (Ковшарь, 1966). Бұрын ұя салған жерде кездеспеген кәдімгі тілеміш  (Buteorufinus), құйын (Columbapalumbus), көкқұс, сары шымшық саны артты.
Адам өмірі мен оны қоршаған табиғат ежелден бір бірімен байланысты. Ғасырлар бойы құстардың адамдармен өзара байланысы қалыптасып, олармен бірге жаңа аумақтарға бейімделді. Мұндай жағдай бізде де орын алды, адамдар тұрақты тұрып жатқан таулы жерлерге сақиналы (Streptopeliadecaocto) және кіші түркептер  (S. senegalensis), кәдімгі қараторғай (Sturnusvulgaris), дала шымшығы (Passermontanus), ұзын құйрықты және кіші тағанақ,  сасықкөкек, , қызыл тұмсық (Hirundorusticd) және секпілтөс қарлығаш(daurica), қараторғай  көтерілді. Егер төрт түр елді-мекендерден әрі аспайтын болса, қалғандары (олардың саны тым көп емес) – жоғарыға сәтті көтеріліп басқа биотоптарға бейімделуде.  Сонымен қатар, қолдан еккен ағаштар санынан орман алқабының ұлғаю, сондай-ақ олардың жасы бұл жерлерде мысық торғай, сауысқан (Picapica), жұмақ (Terpsiphoneparadisi) және сұр шыбыншы, бұқар мысықторғайы, оңтүстік бұлбұлы, қара барылдақ торғай, маубас жапалақтың (Otusscops), аққанатты тоқылдақ пен құйынның (Columbapalumbus) көбеюіне әкеледі. Егін шаруашылығы бар тау бөктеріндегі аудандардың айналасындағы алқаптарда, сайларда, каньондарда, тастар мен басқа да адам баспайтын жерлерде бірнеше құстар мекен етеді. Жем-азықтың молшылығынан бұл жерлерде құстар саны басқа биотоптарға қарағанда едәуір көп  (Қазығұрт, Машат, Даубаба). Адамның шаруашылық жүргізуінің нәтижесінде биотоптардың өзгеруі салдарынан құстар түрінің құрамы өзгереді, мұндай оқиға Жабағлы ауылы маңында ағаш түптерін кесу салдарынан орын алды. (Чаликова, 2001). Осындай жағдайлар ерекше қорғауға алынған құстар үшін қауіпті, себебі бұл олардың осы аудандардан жойылып кетуіне әкеледі. Сондықтан, құстардың алуан түрлілігін сақтаудың басты  шарты табиғи мекен ету ортасының өзгеруіне жол бермеу болып табылады.

Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген Сайрам-Өгем МҰТП құстар тізімі